Nieuwe Vrijdenkers: 12 voormalige moslims vertellen hun verhaal begon ik te lezen omdat ik als niet-gelovige geboeid ben door de kracht van mensen die zich los kunnen denken uit een set geloofsregels die hen met de paplepel is ingegeven.
Zelf ben ik opgevoed door niet-religieuze ouders die mij aanmoedigden zelf te denken over wat goed is; wat het leven mooi maakt; hoe je wilt leven. “Vrijdenken” is mij op mijn beurt dus met de pap ingelepeld.
Soms vraag ik mezelf af of ik daar ook uit mezelf zou zijn gekomen, als ik zou zijn opgegroeid in een van de vele streng-gereformeerde gezinnen die in de stad van mijn tienerjaren woonden. Grote gezinnen (tien kinderen waren geen uitzondering); de vrouw gehoorzaam aan de man; een niet-vrolijk geloof, vol van zondebesef. Op zondag twee keer naar de kerk en verder mocht je helemaal niets wat de dag ook maar enigszins zou kunnen veraangenamen. Geen roman lezen, niet buiten spelen, geen muziek, niet wandelen en van de natuur genieten – niets.
Zou ik buiten de lijntjes hebben durven of willen denken? Of zou ik mijn hele leven geleefd hebben volgens een set regels waar ik (blijkt uit mijn leven nu) nooit vrijwillig voor zou hebben gekozen? De vragen alleen al maken dat ik groot respect heb voor de mensen die dat wel doen.
Nieuwe Vrijdenkers is inderdaad een prachtig, soms heel pijnlijk, soms ontroerend boek over mensen die hun eigen vleugels uitslaan, en over de regels en sociale dwang die hen probeerden klein te houden.
Verrassend genoeg geeft juist dit boek mij ook meer begrip voor de oprechte gelovigen binnen de islam. Het strenge, dwingende deel van de religie wijs ik af (zoals ik ook die van de zwartekousenkerk van mijn jeugd afwijs). Dat dwingende deel komt ook beklemmend en donker in het boek naar voren en ik vond dat bij vlagen heel moeilijk om te lezen. Mijn hart breekt voor de strengheid en hardvochtigheid die sommige vertellers in hun jeugd of in een gedwongen huwelijk hebben ervaren. En het feit dat sommige(!) ouders hun kinderen nooit meer willen zien omdat ze het geloof verlaten, is voor mij volslagen onbegrijpelijk.
Maar uit andere verhalen spreekt ook liefde voor die aspecten van deze religie die steun of hoop geven. De vrije, liefdevolle, troostrijke en saamhorige aspecten in het vieren van feesten en rituelen. De familieband waarbinnen ouders een andere keuze betreuren, maar uiteindelijk ook accepteren.
Alle verhalen laten mij meeleven in een rijke, weelderige diversiteit van culturen en religieuze gebruiken. Ze worden verteld door Nederlandse mannen en vrouwen met onder meer een Marokkaanse, Afghaanse, Somalische, Egyptische, Turkse, Koerdische of Pakistaanse achtergrond. Schrijnend is soms hoe, eenmaal in Nederland, de “islamitische identiteit” culturele gebruiken begon te overheersen, al dan niet onder invloed van de omgeving. Soms werd ook de gematigde traditionele islam zoals de ouders die vanuit hun eigen cultuur meebrachten, in Nederland uitgevaagd door het veel strengere (politieke) wahabisme en salafisme dat via satelliet en internet werd uitgestort.
Vooraf dacht ik dat dit boek een aanrader zou zijn voor vrijdenkers. Nu vind ik het een absolute aanrader voor elke Nederlander die meer wil lezen over de echte, werkelijke, rijke diversiteit die we soms zo simpel afdekken met het onredelijk uniforme label “de” moslimgemeenschap.
Die platte en beschamend eendimensionale manier van kijken wordt door een van de vertellers nadrukkelijk verweten aan Nederlandse beleidsmakers: “[Arabisch leren] gebeurde onder reguliere schooltijd, nota bene, op de basisschool! Ik neem dat de Nederlandse overheid nog steeds kwalijk. Niemand had zich bedacht dat het Arabisch voor de meeste Marokkanen die uit het Rifgebergte kwamen helemaal niet hun eerste taal was. Maar een paar blanke Hollanders in de polder leken dat helemaal niet te weten, en gingen blind mee in de lobby van Arabische landen om zogenaamde moslimkinderen die vreemde taal te leren, alleen maar omdat het de taal van de Koran is.”
Nieuwe Vrijdenkers, samengesteld door Rachid Benhammou en Boris van der Ham, kun je hier bestellen. Ik zeg, doen.
