Sinds de knots uit de mode is geraakt heeft taal als communicatiemiddel de voorkeur. Daarin ligt meteen het grootste verschil met andere dieren besloten, hoewel men moeilijk kan beweren dat dieren niet communiceren. Met name zoogdieren hebben indrukwekkende vormen van communicatie waarvan we inmiddels een topje van de ijsberg hebben ontdekt. Denk aan dolfijnen, walvissen en primaten.
Taal is daarom ‘een’ middel om elkaar te verstaan, niet ‘het’ middel.
Een psycholoog wiens naam me helaas ontschoten is, verklaarde eens de heftige ruzies tussen vrouwen in realityshows als Real Housewives door hun gebruik van botox waardoor hun gezichtsexpressie altijd in dezelfde stand bleef staan. De emoties werden als het ware bij de voordeur tegen gehouden door een gezichtsverlamming en men kon alleen maar hóren of iemand kwaad, sarcastisch of verdrietig was, hetgeen tot onvermijdelijke heibel leidde. Nu valt er een hoop te zeggen over scripting en de kleine karakterologische afwijkingen van de dames die anders ook wel een ramkoers hadden gegarandeerd, maar als bijkomend verschijnsel is het bijzonder interessant en van toegevoegde waarde om de oorsprong van misverstanden te duiden.
We hebben ruim 7000 gezichtsuitdrukkingen waarbij 100 spieren worden gebruikt (15 om te lachen en 100 om te huilen..). De botox legt dit machtige apparaat het zwijgen op waarbij de taal vaak niet correspondeert met de gelaatsuitdrukking. Als iemand bijvoorbeeld zégt blij voor je te zijn met je nieuwe baan of vriend, maar een uitdrukkingsloos hoofd erbij heeft, ligt het voor de hand dat je de ander van jaloezie beticht. Het gezicht als vertegenwoordiger van onze emoties speelt daarbij een belangrijker rol dan enkel de woorden die uit iemands mond rollen.
Hoewel er natuurlijk prachtige proza en poëzie bestaat die hartstocht, compassie en liefde beschrijft, is de eerste-persoons ervaring van die emoties het meest direct via een gezicht.
Social media floreren dankzij taal en bevroren gezichten. Dat hoeft geen belemmering te zijn om fantastische mensen te ontmoeten, kan ik uit eigen ervaring zeggen. Het sleepnet is immers zo groot dat je gelijkgestemden vindt die anders onvindbaar waren gebleven. Het toeval en het lot worden hiermee van hun onnozele romantiek ontdaan. De breedte waarover en met wie men kan communiceren is in korte tijd bijna onbegrensd geworden en dat levert een nieuwe vorm van samenleven op. Op zijn best is de onderlinge communicatie gedekt door ongeschreven sociale wetten. Maar helaas is het – vaak anonieme – schelden minstens zoveel aanwezig. En het hoeft niet eens in ordinair gescheld te ontaarden om toch giftig te zijn. Het ontbreken van een gezicht laat zich dan voelen. De belediging en taal zijn met elkaar getrouwd en het is een ongelukkig huwelijk.
Het ontstaat vaak als een sneeuwlawine: de aanleiding kan klein zijn, maar het over elkaar heen buitelen maakt het groot. In het laatste seizoen (20) van South Park wordt het fenomeen ‘trollen’ erg grappig en effectief geduid. Maar ook zonder opzet kan je in een trol veranderen, omdat je vrij bent van alle sociale conventies die we wel in het dagelijks leven hebben en ons alleen via taal kunnen en hoeven te uiten.
Als we ons bewust blijven van die beperkingen die social media in zich heeft, dan blijf ik optimistisch en tel vooral de zegeningen ervan. We zíjn echter onze taal niet.
Daarom juich ik elk initiatief zoals de afgelopen ‘Plebsborrel’ toe. Het zou het eigenlijk een ongeschreven regel moeten worden voor alle Twitter-bubbels om elkaar minimaal eens per half jaar in levenden lijve (dat is IRL) te ontmoeten. Om weer even een heel mens te zien in volledigheid. Met een mening natuurlijk.
