D66’ers, wees consistent en laat je seculiere tanden zien!

(Dit opiniestuk verscheen in oktober 2017 in ‘Idee‘, het politiek-wetenschappelijke tijdschrift van de Mr. Hans van Mierlo Stichting, het wetenschappelijk bureau van D66 @VMStichting)

In de aanloop naar de verkiezingen overviel me een onrustig gevoel dat me niet loslaat. D66 is voor mij een sociaal-liberale partij met oog voor mensenrechten, individuele vrijheid en vrijheid van meningsuiting. De pragmatische stijl van D66 bevalt me. Het is een wendbare houding die helpt bij het laveren tussen de socialistische, kapitalistische, nationalistische en religieuze dogma’s. De verkiezingen stonden in het teken van culturele identiteit en integratie: wie zijn wij en wat bindt ons als samenleving?

Waar staat D66?
Het politieke ‘debat’ over culturele identiteit wordt beïnvloed door een felle ideeënstrijd. Als ik de politieke retoriek van Alexander Pechtold beluister dan lijkt D66 op een postmoderne partij die strijdt tegen rechtspopulisme en alleen christelijk conservatisme. Maar waar staat D66 bij integratie?

In het boek ‘Henk, Ingrid en Alexander’ lees ik: ‘integratie heeft alleen maar tijd nodig’ en: ‘bij mijn idealen gun ik anderen hun twijfels’. Ik hoor: het is niet mijn wedstrijd. De politieke en religieuze ideeën achter jihadisme met islamisme als voedingsbodem lijken voor Pechtold en voor D66 géén politieke factor. Echter, de anti-populistische politieke retoriek lijkt daardoor defensief, ontwijkend, inconsistent en ongeloofwaardig. Dat is de kern van mijn onrust.

Ideeënstrijd
Ik zie drie opkomende radicale denkbeelden, die in de politiek en vooral in de media doorlopend heftig op elkaar reageren. Deze drie denkbeelden vormen allianties vanuit het idee ‘de vijand van mijn vijand is mijn vriend’, polariseren elkaar verder en ontwrichten op den duur mogelijk de samenleving:

1) De opkomst van islamisme (of politieke Islam: de wens om één versie van Islam aan de samenleving op te dringen) is zichtbaar in landen als Turkije (gekoppeld aan nationalisme), Indonesië, Bangladesh en Egypte. Deze opkomst wordt al decennia ideologisch en financieel gevoed door Saudi-Arabië, de Golfstaten, en Iran, waarvan de invloed ook in Nederland wordt gevoeld. De opkomst van islamisme is primair verantwoordelijk voor jihadistische aanslagen die wereldwijd dagelijks tientallen mensenlevens kosten, voornamelijk onder moslims. En los van slachtoffers: denk ook aan de positie van vrouwen, homo’s en afvalligen. En aan antisemitisme en afkeer van het Westen. Labelzucht: Kufar. Infidel.

2) De opkomst van nationalistisch populisme. De ‘conservatieve’ ideeën van radicaal rechts. Zichtbaar in de verkiezing van president Trump en de agressieve houding van Putin aan de rand van Europa. Afkeer van moslims en angst voor ‘omvolking’ en ‘invasie’, vanuit de gedachte dat er omgekeerde assimilatie en islamisering zal plaatsvinden. Vandaar het teruggrijpen naar ‘joods-christelijke’ waarden en wantrouwen in een ‘links partijkartel’. Grenzen en moskeeën sluiten. Trump en Putin sterke leiders vinden. Labelzucht: Oikofoob. Gutmensch.

3) De opkomst van postmoderne identiteitspolitiek. De ‘progressieve’ ideeën van radicaal links. De klassenstrijd van de marxisten, maar dan omgebouwd naar obsessieve identiteitspolitiek van onderdrukte kleur, geslacht of seksuele voorkeur. Activistische bestrijding van racisme en seksisme via het denkbeeld dat mensen van kleur en vrouwen systematisch worden onderdrukt door witte onbewuste privileges en een patriarchisch complot. ‘Progressieve’ identiteitspolitiek verwerpt een nationale of westerse identiteit en bijbehorende waardenstructuren. Het benadrukken van de slachtofferrol van minderheidsgroepen leidt tot de gedachte dat ook moslims als groep beschermd moeten worden. Geef integratie de tijd en zwijg over culturele of religieuze problemen. Diversiteit van identiteiten, niet van ideeën. Tolerantie, maar op ónze voorwaarden. Labelzucht: Racist. Islamofoob. Seksist.

Drie tips voor veertig zetels
D66 krijgt vaak het verwijt geen principes te hebben en mee te waaien met de tijdgeest. Drie tips om de kernwaarden weer politiek zichtbaar af te stoffen en de electorale basis voor D66 te verdubbelen:

1) Wees consistent in het stelling nemen tegen radicale, onliberale ideeën.
Hoewel D66 het belangrijk vindt dat de overheid er zorg voor draagt dat burgers zich individueel kunnen ontwikkelen, zorgt het uitzonderlijke denken rondom minderheidsgroepen er juist voor dat individuen allereerst deel zijn van een groep. D66 lijkt dan een partij die niet vecht tegen onliberale ideeën binnen die groep, maar deze juist promoot. De kleinste minderheid is immers het individu.

Neem daarom naast populistische ideeën óók stelling tegen islamisme en identiteitspolitiek. Islam is een set van ideeën, moslims zijn een groep mensen die een persoonlijke versie van Islam aanhangen. Behandel ook in de politieke arena alle religies als een set van ideeën waar je het vanuit liberale grondgedachten met specifieke ideeën eens bent of niet. Wees niet bang ook onliberale islamitische ideeën af te wijzen. Laat zien waar en waarom links het fout heeft over islam, en waarom rechts het fout heeft over moslims (zie grafiek). Denken langs troebele identiteitsgrenzen staat de ideeënstrijd juist in de weg. Sloop doorgeschoten identiteitspolitiek en zet het individu weer centraal. Terecht dat D66 de postercampagne van Femmes for Freedom steunde. Neem stelling, mensen snakken ernaar.

2) Laat je seculiere tanden zien en verruim de vrijheid van meningsuiting.
Voor D66 wellicht zo normaal als de wereld. Toch twijfel ik, want ik hóór het nooit. Maar: bevestig en beargumenteer de noodzaak van secularisme. De angst voor sharia, terecht of niet, en het taboe op geloofsafvalligheid moéten expliciet worden geadresseerd. Nee, D66, daar horen geen geloofsuitingen bij de politie bij. Sta pal voor de neutrale overheid en de scheiding kerk en staat. Herinner iedereen er weer aan dat dit geen atheïsme van de staat is, maar het kader waarbinnen gelovigen en ongelovigen zichzelf kunnen zijn en kunnen samenleven. Natuurlijk zijn er fatsoensnormen, maar prioriteer altijd de vrijheid van meningsuiting boven belediging. Verruim de vrijheid van meningsuiting: weg met strafbare groepsbelediging. Verdedig mensen in het recht kritisch over Islam te spreken, neem stelling tegen ideeën die moslims als groep wegzetten of aanspreken, óók als dat door islamisten gebeurt. Geef politieke steun aan hervormingsgezinde moslims in de gedachte dat: ‘no idea is above scrutiny, no person is beneath dignity’.

3) Start een denktank met dwarsdenkers
Organiseer je eigen weerstand en formeer een groep onafhankelijke dwarsdenkers dat vanuit liberale en seculiere waarden nadenkt over de grote debatten van deze tijd. Laat deze groep de D66 partijleiding adviseren over actuele en fundamentele vraagstukken. Leg gevoelige dilemma’s bloot, stel je open en praat erover. D66, de ideeënstrijd over identiteit in onze samenleving is wél onze wedstrijd.