De NAVO-top in Brussel van 25 mei bood voor elk wat wils. De linkerflank kon geen genoeg krijgen van de schijnbeweging van kersverse president van Frankrijk Emmanuel Macron, terwijl de rechterflank een collectief orgasme kreeg toen Trump geheel in eigen stijl van leer trok tegen de NAVO. De EU-lidstaten moeten als de sodemieter meer gaan betalen en o ja, de NAVO had ook nog forse bedragen uit het verleden tegoed.
Op Twitter was Wierd Duk benieuwd naar de reacties op Trumps kritiek en mijn eerste reactie was vrij recht door zee: “Aan mijn timeline is te zien dat ik niet bepaald pro Trump ben, maar als je een doel van 2% GDP afspreekt dan lijkt mij dat je die nakomt.“. Want ik mag dan wel een pacifist in hart en nieren zijn, afspraak is afspraak. Maar wat is de afspraak eigenlijk?
De 2% richtlijn
Hoe de NAVO gefinancierd wordt is helder terug te vinden op deze pagina over NAVO funding. De NAVO-lidstaten hebben inderdaad in 2006 met elkaar een richtlijn vastgesteld. Volgens die richtlijn zou iedere lidstaat minimaal 2% van het Bruto Nationaal Product aan defensie moeten besteden. Wie een beetje om zich heen kijkt hoe de EU-landen zich zoal aan een andere bekende begrotingsrichtlijn houden, namelijk dat het begrotingstekort van EU-lidstaten niet boven de 3% uit mag komen, zal niet verbaasd zijn dat het niet gelukt is om dit te halen.
Hoewel de kredietcrisis als verzachtende omstandigheid gezien kan worden, is defensie in diverse landen het ondergeschoven kindje waar altijd nog wel wat geld te halen valt om andere gaten te dichten. Nederland kreeg terecht veel kritiek te verduren en de problemen op het gebied van materieel en personeel zijn algemeen bekend. De Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) luidde in maart dit jaar nog de noodklok: bij ongewijzigd beleid is de basisgereedheid van de krijgsmacht pas op zijn vroegst in 2021 weer op orde. Er is dus genoeg reden voor forse kritiek. Die kwam er ook. Zowel George W. Bush als Barack Obama zetten de bondgenoten onder druk, zij het op een wat diplomatiekere manier dan we van Donald Trump gezien hebben.
De NAVO-top in Newport (2014)
Tijdens de Wales Summit in 2014 besloten de leiders van de NAVO-landen dat het zo niet langer kon. Ondanks de toenemende onrust op de wereld daalden de uigaven ten opzichte van het BNP en er werd geconstateerd dat de NAVO te sterk afhankelijk was geworden van Amerika enerzijds en drie grote EU landen (Duitsland, Frankrijk, Verenigd Koninkrijk) anderzijds. De NAVO-lidstaten werden in groepen opgedeeld en in artikel 14 van de eindverklaring van de NAVO-top stond het volgende besluit:
Landen die al 2% of meer van hun BNP besteden aan defensie streven er naar om dit te blijven doen. De Engelstalige woordkeuze “will aim to continue to do so” laat zelfs ruimte over om onder de twee procent te zakken.
Voor landen die nog onder de 2% richtlijn zitten geldt het volgende: verdere daling van defensie-uitgaven is een no-go. Bij stijging van het BNP moet gestreefd worden de defensie-uitgaven te verhogen en dan komt de zin waar het nu allemaal om draait. De landen streven er naar toe om binnen een decennium het defensiebudget te verhogen tot 2% teneinde de hun NATO Capability Targets te halen en de tekorten in Europese capaciteiten aan te vullen.
Het komt er dus op neer dat de landen die onder de 2% norm zitten nog tot en met 2024 de tijd hebben hun defensiebudget ten opzichte van hun BNP te verhogen. De gebruikte termen zijn daarbij nog vaag genoeg om ook als dat niet lukt de termijn wat verder op te rekken.
Dit is wat alle NAVO-landen hebben afgesproken. Amerika is één van de vijf landen met vetorecht binnen de NAVO, dus had alle ruimte om er een betere deal uit te halen. Dat is niet gebeurd. Dat Trump daar niet blij mee is mag duidelijk zijn, wanneer hij briest dat EU-landen hun verplichtingen na moeten komen heeft hij geen poot om op te staan. Dat doen ze al.
Afspraak is afspraak
Hebben de EU-landen dan helemaal geen boter op hun hoofd? Daarvoor moeten we kijken naar de enige harde voorwaarde die in de eindverklaring van de NAVO-top in Wales staat hieromtrent. Landen die onder de 2% zitten mogen hun investeringen op defensie in verhouding tot het BNP niet verder laten dalen. De EU zou de EU niet zijn als dat toch niet helemaal gelukt is. Van 2014 op 2015 daalden de militaire uitgaven als percentage van het BNP van alle Europese NAVO-lidstaten van 1,47% naar 1,43%. Er staan in de eindverklaring echter geen sancties op het niet halen van de doelstelling. Het gaat hoe dan ook om een fors lager bedrag dan Trump doet voorkomen.
Nederland wist zich nipt aan de afspraken te houden, maar zit wel fors onder de richtlijn van 2 procent. In 2014 bedroeg het percentage 1,08% (het laagste sinds 1815), in het jaar daarop steeg het naar 1,16% en in 2016 kwam het op 1,18% uit. Er is dus werk aan de winkel. Een tweede richtlijn, namelijk dat van de defensie-uitgaven minimaal 20% aan groot materieel besteed moet worden, wordt niet gehaald. Voor deze richtlijn geldt dat, net als voor de 2% vuistregel, dat landen tot 2024 de tijd hebben op hun zaakjes op orde te krijgen.
Zoals te lezen is in de Nederlandse Nato Defence Planning Capability Review 2015/2016 moet er flink geld bij om de 2% richtlijn te halen, maar zelfs zonder verdere aanpassingen benaderen de uitgaven aan groot materieel tegen het einde van dit decennium de 20%.
Trump slaat driemaal de plank mis
Terug naar de speech van Donald Trump. Hij begint zijn tirade met de stelling dat het oneerlijk is voor Amerikaanse belastingbetalers dat EU-landen de richtlijn niet halen. Dit is onjuist. De richtlijn is van toepassing op investeringen in eigen land en die van Amerika zijn ruimschoots op orde. Er is niet simpel te stellen dat Amerika minder aan defensie zou besteden wanneer alle lidstaten zich wel aan de 2% richtlijn houden, er is Amerika immers veel aan gelegen om het sterkste leger ter wereld te houden.
Ook de verhouding van de hoeveelheid geld die Amerika ten opzichte van alle andere lidstaten uitgeeft aan de NAVO is nagenoeg constant. Deze fluctueert sinds 2008 tussen de 74 en 71 procent. Dit percentage lijkt enorm hoog, maar het gaat om investeringen in de defensie van de Verenigde Staten, met wereldwijd grote strategische belangen. De onbalans is er altijd geweest al is deze na de aanslagen van 9/11 wel groter geworden. Het betekent dus niet, zoals ook in deze verklaring van de NAVO valt te lezen, dat Amerika 72% van de operationele kosten van de NAVO betaalt.
Vervolgens stelt Trump dat de NAVO-lidstaten nog enorme bedragen verschuldigd zijn over afgelopen jaren. Dat klopt niet, want de 2% richtlijn was tot 2014 geen juridisch bindende verplichting, maar niets meer dan een vuistregel. In de eindverklaring van de NAVO-summit in Wales wordt slechts gesproken over de toekomst en de doelstelling dat alle lidstaten binnen 10 jaar de richtlijn moeten halen.
Tot slot verwijt Trump de NAVO dat er 119 miljard dollar extra te besteden was geweest als alle lidstaten zich wel aan de afspraken gehouden hadden en ook dat is niet het geval. Wel is het zo dat de militaire slagkracht van de NAVO een stuk groter was geweest. De 2 procent richtlijn gaat immers over de defensiebegroting van NAVO-lidstaten, de bedragen die zij aan hun eigen defensie besteden. Er gaat hierbij geen cent naar de NAVO. Voor de geldelijke bijdragen aan de NAVO zijn afzonderlijke afspraken gemaakt.
Conclusie
Terwijl menigeen genoot van de gezichtsuitdrukkingen van de overige staatshoofden tijdens de NAVO-speech van Donald Trump raakte zijn botte betoog kant noch wal. De lidstaten hebben nog de tijd tot 2024. Het is maar de vraag of het verstandig is om zo lang te wachten, want de lage investeringen op het gebied van defensie hebben wel degelijk hun sporen achtergelaten. Met toenemende internationale spanningen, terrorisme dat altijd op de loer ligt en voor het eerst sinds de oprichting van de NAVO een volledig onberekenbare leider van de vrije wereld aan het roer hebben alle lidstaten meer dan genoeg redenen om als de sodemieter orde op zaken te stellen. Trump of geen Trump.
