Beste Mounir,
In de nasleep van een verhit debat in De Balie over het Vrij Links manifest van Asis Aynan, Femke Lakerveld, Eddy Terstall en Keklic Yücel verscheen een artikel van jouw hand op Winq.nl. Als iemand die langs de zijlijn een heel klein beetje meedacht – en iemand die Vrij Links een warm hart toedraagt – voel ik me geroepen te reageren op je artikel en je bijdrage aan het debat.
First things first. In je artikel som je enkele verwensingen op die je vanwege je optredens in het publieke debat naar je toegeworpen krijgt en het fysieke geweld waar je helaas mee te maken hebt gehad – puur vanwege wie je bent. Het zijn onsmakelijke uitspraken waar ik me volledig van wil distantiëren, om van het geweld nog maar te zwijgen. Je hebt gelijk dat tolerantie voor (trans)seksualiteit niet gebonden is aan geloof. Ook mensen die niet gelovig zijn kunnen er behoorlijk bekrompen ideeën op na houden. De strijd voor gelijke behandeling is nog lang niet gestreden.
Je schrijft deze uitlatingen echter toe aan de bezoekers van De Balie en laat wel erg in het midden of enkele uitlatingen gedurende het debat vanuit het publiek geschreeuwd werden – wat beslist niet het geval was. De in het artikel uitgelichte quote, die ik hier niet zal herhalen, is zelfs bijna een jaar oud en afkomstig van een ‘overtuigd tegenstander van het islamofascisme en de linkse kerk’. Verwerpelijk als ik deze uitspraak vind, in een artikel over homonationalisme bij links in het algemeen en Vrij Links in het bijzonder vind ik de uitspraak niet relevant. In De Balie was het publiek duidelijk niet op je hand, maar ik zie geen enkele aanleiding om aan te nemen dat dat om iets anders ging dan de vorm en de inhoud.
Dat het er pittig aan toe zou gaan gedurende het debat kan voor jou niet als een verrassing aan zijn gekomen. Je kondigde zelf je aanwezigheid op Twitter aan met “volgende week (…) een stevig gesprek over de teloorgang van linkse politiek” en “ik zou nog wel een flinke stap verder willen gaan dan te spreken van ‘bang links’”. Dat deed je dan ook, je eerste bijdrage aan het debat was bijzonder fel en een keerpunt in de toon van het verdere gesprek. Het was niet verstandig van de overige deelnemers aan het gesprek om daar in mee te gaan.
Inhoudelijk kwam je kritiek op het manifest er op neer dat er te veel in groepen wordt gedacht en dat je vele voorbeelden hebt van mensen die zeer actief bezig zijn met de genoemde vraagstukken, waarvan velen in je boek aan bod komen. Het gaf mij het gevoel dat je het niet zozeer oneens bent met de inhoud van het manifest, maar dat je de inhoud om mij onduidelijke redenen niet vertrouwt of teveel beschouwt als mosterd na de maaltijd. Jouw praktijkervaring toont absoluut aan dat er op dit gebied al veel gebeurt. Ook deel ik je conclusie dat linkse partijen nieuwkomers vooral als stemmers zagen zonder hun stem te vertegenwoordigen. Maar het gekke is: juist dat is wat Vrij Links volgens mij aan probeert te kaarten. Eindelijk.
Des te opmerkelijker vond ik het, zeker na een recente publicatie in het Parool waarin je je fel keerde tegen “meer dan zeventien jaar hardnekkige ééndimensionale identiteitspolitiek”, dat je jezelf voorstelde als representatant van alle gelovigen én lhbt-’ers – en verzuchtte dat je blijkbaar ook moest spreken namens moslims terwijl je christen bent. Iets wat je door de daadwerkelijk islamitische Haras Rafiq in zijn afsluiting terecht niet in dank werd afgenomen.
Als toeschouwer in de zaal keek ik met toenemende verbazing hoe je post-homonationalisme, waar je vaak over schrijft, het toedichten van eigenschappen aan groepen en het denken in identiteiten toedichtte aan de schrijvers van het manifest die daar juist ook helemaal klaar mee zijn en in het manifest op ondubbelzinnige wijze deze identiteitspolitiek verwerpen.
Je conclusie dat het Vrij Links manifest een uitgesproken antireligieus epistel zou zijn is geheel op een eigen interpretatie gestoeld. Het seculiere beginsel is namelijk verre van antireligieus. Het geeft gelijke rechten aan alle gelovigen én ongelovigen en is dus bij uitstek een platform dat niet de ene religie boven of onder een andere stelt. In het debat gaf je aan dat Vrij Links onderwijs religievrij wil maken, maar ook dat is een onjuiste conclusie. In openbaar onderwijs komt religie gewoon aan bod, maar vanuit een neutraal perspectief.
Ook je constatering dat “de gay moslim wordt gebruikt als toonbeeld van verheffing en het succes van de linkse politiek – als hij z’n geloof dan wel diep in de kast stopt natuurlijk” is juist iets waar Vrij Links tegen ageert in de stellingname tegen identity politics. Het is precies wat bedoeld wordt in de alinea waarin “the racism of lower expectations” wordt aangehaald. De zinssnedes “Vrij Links staat voor gelijkwaardigheid van de mens ongeacht geslacht, huidskleur, geaardheid en levensovertuiging.”, “Vrij Links gaat ervan uit dat in een wereld met zeven miljard mensen zeven miljard verschillende identiteiten bestaan en verwerpt het groepsdenken van links en rechts.” en “Vrije partnerkeuze, zeggenschap over het eigen lichaam en de eigen seksualiteit zijn de meest intieme, persoonlijke en misschien wel belangrijkste mensenrechten.” laten op dat gebied aan duidelijkheid toch niets te wensen over?
In je artikel verval je ook tot groepsdenken met de stelling “Het zijn witte, ongelovige mannen die dat doen.”. Ik geloof direct dat witte, ongelovige mannen dat òòk doen, helaas, maar niet dat je van alle verwensingen die je op straat naar je toegeworpen krijgt uitzoekt wat de religie van de smeerlap is die jou voor rotte vis meent uit te moeten maken. Net zo min denk ik dat je kunt stellen dat op Twitter het (alleen) antireligieus publiek dat doet. We zijn het absoluut eens dat homofobie en transfobie niet uitsluitend religieuze problemen zijn. Ik zie in het Vrij Links manifest ook geen zin die beweert dat dat wel het geval zou zijn. Mijns insziens is hier sprake van een vooroordeel over antireligieuze of ongelovige mensen dat niet overeen komt met de werkelijkheid, net zomin als het vooroordeel dat alleen moslims homofoob zouden zijn.
Last but not least haal je zowel in het debat als in je artikel aan dat in jouw ervaring christenen vaak homoseksualiteit wel accepteren, maar moeite hebben met transgender personen en dat bij moslims precies het tegenovergestelde het geval is. Daarbij kan niet onvermeld blijven dat waar conservatieve christenen vaak conversietherapie als oplossing zien om homoseksualiteit te ‘genezen’ in de conservatieve moslimgemeenschap geslachtsverandering vaak in dit kader wordt gezien. In Iran wordt geslachtsverandering van homoseksuelen bijvoorbeeld aangemoedigd, gesubsidieerd en soms verplicht, met als resultaat dat, na Thailand, Iran tweede is op de ranglijst van meeste geslachtsoperaties ter wereld. Op homoseksualiteit staat evenwel de doodstraf.
Nu ik het manifest, het verhitte debat en je artikel heb laten bezinken kan ik eigenlijk niet anders dan tot de conclusie komen dat jouw standpunten grotendeels overlappen met die van Vrij Links. Jasper Klapwijk, die zich ook kritisch uitte over het Vrij Linkse manifest noemde de veronderstelde kloof eigenlijk een greppeltje. Ik denk dat hij daarin gelijk heeft.
Mounir, ik ga je boek God is groot lezen en ben benieuwd naar de verhalen die ik daar in aan ga treffen. Als Vrij Linkser weet ik eigenlijk al zeker dat je in mij vaker een bondgenoot dan een tegenstander zult vinden. Ik kijk uit naar volgende gesprekken, waarvan ik hoop dat die meer op de daadwerkelijke inhoud worden gevoerd, in plaats van de vermeende achterliggende motivaties.
Groet,
Sander
P.S. Een beetje flauw wellicht, maar je haalt Karl Marx onjuist aan in je artikel als zou hij God en niet religie opium van het volk genoemd hebben. Voor de volledigheid haal ik de oorspronkelijke tekst uit de inleiding van Marx’ Zur Kritik der Hegelschen Rechtsphilosophie nog even aan.
“Das religiöse Elend ist in einem der Ausdruck des wirklichen Elendes und in einem die Protestation gegen das wirkliche Elend. Die Religion ist der Seufzer der bedrängten Kreatur, das Gemüth einer herzlosen Welt, wie sie der Geist geistloser Zustände ist. Sie ist das Opium des Volks.”
